Tôi vừa ngồi lại đây, tại một quán cà phê 24/7. 2 giờ sáng. Ngoài kia mưa lất phất. Tôi luôn thích ghi âm tiếng mưa. Nó làm tôi tỉnh táo một cách kỳ lạ, như một chiếc phin cà phê đậm, nhỏ giọt chậm rãi.
Mấy hôm trước, tôi lượn lờ ở khu Quận 4, nơi người ta đang san lấp một lô đất để chuẩn bị xây tháp căn hộ mới. Bụi bay mù mịt. Cái mùi đất ẩm ướt, mùi vôi vữa cũ kỹ đó ngay lập tức kéo tôi về lại chung cư cũ ven sông Sài Gòn, nơi tôi lớn lên. Và kéo theo đó là ký ức 10 tuổi—ký ức về đám cháy.
Thẳng thắn mà nói, tôi là đứa bốc đồng và nhiều năng lượng, nhưng khi cần, tôi có thể đào sâu vào cảm xúc mình không khác gì chiếc máy ảnh tôi hay dùng để chụp góc khuất thành phố.
Khu chung cư cũ của tôi là một thế giới riêng, ồn ào và lộn xộn, với những sợi dây điện chằng chịt như mạng nhện. Mẹ tôi bán tạp hóa ngay dưới tầng trệt, nên nhà tôi lúc nào cũng có mùi xà phòng, mùi gạo, và mùi thuốc lá thoang thoảng.
Mười tuổi, đêm đó, tôi đang ngủ thì nghe tiếng la hét. Tiếng người chạy rầm rập trên cầu thang sắt, tiếng kính vỡ, và tiếng lửa rít lên như một con thú bị thương. Tôi nhạy cảm với sự mong manh của cuộc sống từ khoảnh khắc đó, khi thấy ánh lửa màu cam rực rỡ liếm lên mái tôn nhà hàng xóm, cách nhà tôi chỉ vài mét. Một phần chung cư đã cháy, và gia đình tôi phải ở nhờ nhà dì suốt mấy tháng sau đó.
Trong cơn hỗn loạn, điều đầu tiên tôi làm là ôm chặt lấy con búp bê cũ kỹ và khóc ré lên vì sợ mất hết. Tài sản của tôi khi đó chỉ là những món đồ chơi.
Sau này, tôi mới hiểu, sự mất mát thật sự đã không xảy ra với tôi đêm hôm đó.
Chúng tôi đứng nhìn đống tro tàn, bố tôi, thợ điện, với khuôn mặt đen nhẻm vì khói, đưa tay đỡ mẹ. Mẹ tôi, người phụ nữ bán tạp hóa cực kỳ thực tế, lúc đó lại run rẩy như một đứa trẻ.
Bố không nói về việc mất cái bàn hay hư cái TV. Bố chỉ nhìn mẹ, nói một câu: “May mà không sao. Nhà mình vẫn còn đây, cả nhà mình vẫn còn đây.”
Đó là lúc trực giác 10 tuổi của tôi, thứ trực giác sau này giúp tôi nhìn thấu nhiều nhân vật trong những bài phóng sự về đời sống đường phố, mách bảo rằng: Ngôi nhà không phải là bốn bức tường.
Tôi nhớ rất rõ cảm xúc lúc đó: một sự nhẹ nhõm đến đột ngột. Nó sâu sắc và chân thật đến mức, mười sáu năm sau, khi tôi viết về người phụ nữ mất con trong tai nạn công nghiệp—câu chuyện đã thay đổi cách tôi làm nghề—tôi lại nhớ đến ánh mắt của bố tôi đêm cháy nhà.
Cái trực giác ấy dạy tôi rằng, người ta có thể vật lộn để mưu sinh dưới mái tôn rách nát, người ta có thể chịu đựng tiếng ồn của phố xá, nhưng họ luôn giữ gìn cái lõi "không thể cháy hết" bên trong. Đó là tình thân.
Thẳng thắn mà nói, tôi ghét những ý tưởng sáo rỗng về sự "gia đình là số một" mà báo chí hay rao giảng. Gia đình không phải là một câu khẩu hiệu. Nó là sự gắn bó, là những ngày lười dọn dẹp, là những cuộc cãi vã nhỏ xíu về hóa đơn tiền điện, là mùi cà phê mẹ pha mỗi sáng, là cảm giác được neo lại vào nhau. Nó là cái "hơi người" mà tôi cần, thứ mà một không gian quá gọn gàng không thể có được.
Trải qua đám cháy, rồi trải qua những biến cố của tuổi trưởng thành (kể cả mối tình kết thúc bất ngờ năm 24 tuổi), tôi nhận ra rằng sự gắn bó là thứ duy nhất chống lại sự mong manh của đời sống.
Nó không thể bị ngọn lửa thiêu rụi, không thể bị thời gian gặm nhấm. Nó nằm trong cách tôi vẫn thi thoảng trở về khu chung cư cũ, hỏi thăm hàng xóm, và ngửi lại mùi xà phòng từ tiệm tạp hóa của mẹ. Nó nằm trong cách tôi tìm kiếm những câu chuyện thầm lặng của những con người đang vật lộn, bởi tôi biết, sâu bên trong họ, họ cũng đang giữ gìn một "ngôi nhà không thể cháy hết" nào đó.
Cuối cùng, gia đình không chỉ là nơi ta sinh ra. Gia đình là nơi ta biết rằng, dù thế giới ngoài kia có sụp đổ hay bốc cháy, thì cái lõi cảm xúc, cái neo giữ của mình, vẫn còn nguyên vẹn.
Hy vọng bạn cũng tìm thấy điều không thể cháy hết của mình.